آنچه در این مقاله میخوانید [پنهانسازی]
یکی از دلهرهآورترین لحظات برای هر مدیر بازرگانی یا کارشناس خرید، زمانی است که با هزار زحمت کالا حمل شده، اما ناگهان بانک خریدار یا فروشنده اعلام میکند، اسناد دارای مغایرت است (Discrepant Documents).
این پیام یعنی توقف همه چیز. بانک از پرداخت وجه به فروشنده خودداری میکند و اسناد را به خریدار تحویل نمیدهد. نتیجه؟ توقف نقدینگی، جریمههای سنگین دموراژ در بندر مقصد، و از همه بدتر، خدشهدار شدن اعتبار تجاری شما نزد شریک خارجی.
بسیاری از تجار در این لحظه عصبانی میشوند: ما که کالای درست را فرستادیم، چرا بانک پول را نمیدهد؟ پاسخ این است که بانک دشمن شما نیست؛ بانک یک ماشین اجرای دقیق مقررات است. برای مدیریت این بحران، باید بفهمید این ماشین بر اساس چه قانونی کار میکند.
در این مقاله، ریشه حقوقی این سختگیریها را بر اساس مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادی (مانند UCP600) بررسی میکنیم تا بدانید کجای کار ایراد داشته است.
بزرگترین سوءتفاهم تجار این است که فکر میکنند چون قرارداد تجاری را به درستی اجرا کردهاند و کالای باکیفیت فرستادهاند، بانک موظف است پول را پرداخت کند. این تصور کاملاً اشتباه است.
مقررات بینالمللی حاکم بر اعتبارات اسنادی، یک اصل بنیادین و طلایی را مشخص میکند که چشمپوشی از آن، ریشه تمام گرفتاریهاست:
در اعتبارات اسنادی، بانکها با اسناد سروکار دارند نه با کالا، خدمات و یا سایر مواردی که اسناد به آن مربوط میشود.
این یعنی در دنیای LC، بانکها مطلقاً کاری ندارند که شما در واقعیت چه کالایی فرستادهاید یا کشتی شما سالم به مقصد رسیده است یا خیر. آنها فقط و فقط یک دسته کاغذ را میبینند.
اگر یک ویرگول در بارنامه با متن اعتبار اسنادی (L/C) مغایرت داشته باشد، از نظر بانک، تعهدی برای پرداخت وجود ندارد، حتی اگر بهترین کالا در بندر منتظر باشد. بانک پول را در قبال اسنادِ منطبق میدهد، نه در قبال کالا.
وقتی اسناد حمل به بانک میرسد، دقیقاً چه اتفاقی میافتد؟ بانک چگونه تصمیم میگیرد که مغایرت اعلام کند؟
طبق وظیفه قانونی تعریف شده در مقررات بانکی بینالمللی، بانکهای درگیر (گشاینده، تأیید کننده یا تعیین شده) موظف هستند اسناد را بررسی نمایند تا مشخص شود که آیا اسناد بر ظاهر خود (On their face) با شرایط اعتبار مطابقت دارند یا خیر.
این عبارت حیاتی است. بانک کارآگاه یا بازرس کیفیت نیست که صحت صوری و ذاتی اسناد را بررسی کند؛ بانک فقط و فقط چک میکند که آیا ظاهر این سند با چیزی که دقیقاً در متن LC خواسته شده، انطباق 100 درصدی دارد یا خیر. هرگونه عدم انطباق ظاهری، حتی یک غلط املایی در نام کالا یا تاریخ اشتباه در بارنامه، مساوی است با مغایرت. بانک حق ندارد فراتر از ظاهر اسناد را بررسی کند، اما در مورد ظاهر اسناد، بیرحمانه دقیق است.
در فرآیند اعتبار اسنادی، بانکهای مختلفی درگیر هستند که هر کدام در مواجهه با مغایرت، نقش حقوقی متفاوتی دارند:
بانک گشاینده بانکی است که به درخواست متقاضی (خریدار) اقدام به گشایش اعتبار میکند. این بانک تعهد اصلی پرداخت را دارد، اما این تعهد مشروط است: تنها در صورتی که اسناد بدون مغایرت ارائه شود.
بانکی است که بنا به درخواست بانک گشاینده، تأیید خود را بر اعتبار میافزاید و تعهد قطعی پرداخت را (علاوه بر بانک گشاینده) بر عهده میگیرد.
اگر اعتبار شما تأیید شده (Confirmed LC) است، شما به عنوان فروشنده یک چتر حمایتی قوی دارید. بانک تأیید کننده در کشور خودتان، ریسک عدم پرداخت بانک گشاینده را پوشش میدهد.
اما نکته حیاتی اینجاست، اگر اسناد شما مغایرت داشته باشد، این چتر حمایتی هم بسته میشود. بانک تأیید کننده هم تعهد خود را تنها در قبال اسناد منطبق انجام میدهد و در صورت وجود مغایرت، از پرداخت خودداری میکند.
آیا همیشه برای دریافت پول باید اسناد حمل کامل ارائه داد؟ برای پاسخ به این سوال و درک اهمیت نوع LC، میتوان به یک مورد خاص اشاره کرد:
اعتباری است که به ذینفع اجازه میدهد وجوهی را به صورت پیشپرداخت، قبل از ارائه اسناد حمل، از بانک دریافت دارد. در این اعتبار بانک مجاز است بخشی از مبلغ را قبل از حمل کالا و صرفاً در قبال اخذ رسید (نه اسناد حمل کامل) به فروشنده پرداخت کند.
این نشان میدهد که بانکها ماشینهای بیمنطقی نیستند. آنها دقیقاً بر اساس دستورالعمل اعتبار عمل میکنند. در اعتبار عادی، شرط پرداخت، اسناد حمل کامل است؛ در اعتبار شرط قرمز، دستورالعمل اجازه پیشپرداخت در قبال رسید را داده است. پس همه چیز به متن اولیه LC برمیگردد.
مدیریت مغایرت اسناد، یعنی تسلط بر زبان بانکها. زبانی که در آن تقریباً درست یا مشابه وجود ندارد؛ یا اسناد منطبق است و پول پرداخت میشود یا مغایر است و پرداخت متوقف میشود. آنچه در این مقاله بررسی کردیم، اصول پایهای حقوقی بود که چرا بانکها حق دارند پرداخت را رد کنند و چرا اینقدر روی ظاهر اسناد حساس هستند.
اما در عمل، وقتی با یک سوئیفت بانکی پر از لیست مغایرتها روبرو میشوید، چطور باید پاسخ دهید؟ کدام مغایرت قابل اصلاح (Correctable) است و کدام نیست؟
شناخت دقیق مقررات بینالمللی مثل UCP600 و تکنیکهای عملی رفع مغایرت، بخش مهمی از سرفصل پرداختهای بینالملل (LC) در دوره جامع بازرگانی عصر شبکه است. در این دوره، ما روی کیسهای واقعی بانکی کار میکنیم تا یاد بگیرید چگونه اسناد را قبل از ارائه به بانک چک کنید و در صورت بروز مغایرت، بهترین استراتژی را برای مذاکره با بانک و خریدار اتخاذ کنید.
طبق اصل استقلال اعتبارات اسنادی، بانکها فقط با ظاهر اسناد سروکار دارند. آنها کارشناس کالا نیستند که بدانند این اشتباه تایپی مهم است یا نه. اگر ظاهر سند با متن LC مطابقت 100 درصدی نداشته باشد، بانک قانوناً موظف است مغایرت اعلام کند.
اعتبار باطل نمیشود، اما تعهد قطعی بانک برای پرداخت از بین میرود. در این حالت، بانک دیگر مجبور به پرداخت نیست. بانک معمولاً با خریدار (متقاضی اعتبار) تماس میگیرد و میپرسد آیا حاضر است مغایرت را بپذیرد (Waive کند) یا خیر. در این مرحله، سرنوشت پرداخت از دست بانک خارج شده و به تصمیم خریدار وابسته میشود.
این یک سوءتفاهم رایج است. تعهد بانک تأیید کننده، درست مانند بانک گشاینده، مشروط است. شرط آن، ارائه اسناد کاملاً منطبق است. اگر اسناد شما مغایرت داشته باشد، چتر حمایتی بانک تأیید کننده هم بسته میشود و او هیچ تعهدی برای پرداخت ندارد.
همه یکسان نیستند. برخی مغایرتها قابل اصلاح (Correctable) هستند، به شرطی که هنوز مهلت ارائه اسناد (Presentation Period) تمام نشده باشد (مثلاً جا افتادن یک امضا یا مهر). اما برخی مغایرتها “غیرقابل اصلاح” هستند (مثلاً تاریخ حمل دیرتر از موعد مقرر در LC، یا ارائه بارنامه غیر تمیز). تشخیص این دو دسته حیاتی است.
